ХХ уйэ5э аан дойду балаьыанньата Ексекулээх Елексей хара5ынан.

Киириитэ. Билсиьии

Е.С: Утуе кунунэн, о5олор! Бугун биьиги эьиэхэ интегрированнай, ол аата саха литературатын учууталын кытта хосуьан, история уруогун биэриэхпит.

Саха литературатын теруттээччи, классик-суруйааччы,этнограф, биьиги биир дойдулаахпыт А.Е.Кулаковскай-Ексекулээх Елексей саха интеллигенэ буоларын быьыытынан туох баар улэтин-хамнаьын, оло5ун бутуннуутун тереебут норуотун сырдыкка тардар сыалга анаабыта. Кини поэзиятын саамай чулуу кестуутунэн уонна чыпчаалынан буолбут 1910 с суруйбут «Ойуун туулэ» поэмата быйыл 100 сааьын туолла. О5олоор, эьиги 1 чиэппэргэ бу поэманы аа5ан, ырытан, айымньы сурун идеятынан саха норуотун инники дьыл5ата авторы долгутарын туьунан быьаарсыбыккыт, уерэппиккит.

Оттон бугун уруокка биьиги суруйааччы ХХ уйэ5э аан дойду балаьыанньатын айымньытыгар хайдах белуьуектээн кербутун ырытыыга киирэбит.

(Уруок темата кестер)

В.П: (политическая карта мира) Билигин эьиэхэ контурнай карталары тунэтэбит уонна Ексекулээх Елексей поэматынан улэлиибит. Айымньыттан автор Европа омуктарын хайдах характеристикалаабытын булан биир- биир аа5абыт. (Анлияны, Японияны, Американы, Кытайы, Германияны суруйбутун булларан аахтарыы) уонна карта5ытыгар бу дойдулары булан границатын бэлиэтиигит.

Эьиги бэлиэтээбиккитинэн аан дойду урдунэн ханнык баьылыыр государстволар бааллара кестен кэллэ.

Е.С: (Дуоска5а ыйанар А4 – 1 Аан дойду сэриитэ 1914с)

- Маннайгы аан дойду сэриитэ буолбут сурун  биричиинэлэрин текстэн булан суруйун.(лииьи толоруу маркерынан)

 Бу империалистическай державалар куустэрин-кыахтарын туьанан бэйэлэрин политикаларын бутун киьи аймахха сонноон, улахан сыалы-соругу туруоран Антанта договорын туьэрсибиттэрэ. Договор быьыытынан бу дойдулар аан дойдуну уллэстэн, кыра государстволары бэйэлэрин бас билиилэригэр ылбыттара. Ол аата колония5а ылыы буолар. Билигин, термини кытта улэлиирбитигэр тэтэрээккэ бэлиэтэнэбит.

 

Колония- завоеванные государства, управляемое администрацией метрополии по установленным его законам.

Антанта – француз тылыттан, понимание, согласие.

Онон, манна кестерун курдук, Ексекулээх Елексей поэматыгар аан бастакынан маннайгы аан дойду сэриитэ буолуо5ун сэрэппит.

 

В.П. (революция хартыыната): Билигин,Кулаковскай ХХ уйэ иккис беден событиятын  айымньыга ханнык тылларынан белуьуектээбитин истин (быьа тардыылары аа5ыы стр.44)

-О5олоор, айымньыга кестерунэн Европа дьонун сурун кыьал5ата туох эбитий? (киьи элбээьинэ, аччыктааьын, кыра дьаданы дьон кенулун куемчулээьин)

- Автор «халыан баайдар хара норуот харытын сиилэтин хаайан кэбиьэн харана еьу ханаппыттар» диэнинэн тугу этэрий? (баайдарга дьаданы дьон еьуенэ)

- Баай, дьаданы меккуерэ эьиги санаа5ытыгар тугунан тумуктэниэн себуй?(сэриинэн)

Е.С:  А4: 1917с-октябрьская революция  Баай- дьаданы

 Баайдар –дьаданылар охсуьуулара  классовай охсуьуу дэнэр.

(Зимнэй дворец, Ленин, Аврора крейсер кестер)

Е.С. Дьэ, ити курдук Кулаковскай ете кербут событията,  1917 с. Петроград куоракка, билиннитэ Санкт-Петербург куоракка буолбута. История5а бу событие  Улуу Окябрьскай революция диэн киирбитэ.

- О5олоор, революция буолбут биричиинэтин толкуйдаан баран бу лииьи толорун (ыраахтаа5ы былааьын утарыы)

 Пролетариаттар, ол эбэтэр рабочай кылаас сирдьитинэн В.И.Ульянов-Ленин этэ. Аврора крейсер ытыыта революция са5аламмыт туоьутунан буолбута, норуоту ыныран Зимнэй дворецка олохсуйбут былааьы суулларбыта. Былаас пролетариат илиитигэр киирбитэ. Ол аата былааьы ыраахтаа5ы тутан олорбут буолла5ына, народнай комиссариат сэбиэтэ ылбыта. (СНК)

 

А4 ыйанар: 1919с- гражданскай сэрии

Биллэн туран, ыраахтаа5ы былааьа революция буолбутун утаран гражданскай сэриини куертээбитэ. Бассабыыктар политикаларын утаран элбэх уруннэр диэн ааттанааччылар этэрээттэрэ, хамсааьыннара Кубань, Дон сирдэригэр тэриллибиттэрэ. (Хаартыскалар: Деникин, Корнилов)

- Айымньыга кердеруллубут 4-с беден историческай событиены  кылгас видеороликка керуе5ун (синхронно отрывок аа5ыллар Ньиэмэс омук этэр тыла)

-А4: 1941-45сс- А5а дойду Улуу сэриитэ

- Бу сэрии хайа дойдулар икки ардыларыгар буолбутай? (Лииьи толоруу: германия, Россия)

- Сэрии биричиинэтэ эьиги санаа5ытыгар тугуй? (Аан дойдуну бэйэтин бас билиитигэр ылыы)

Адольф Гитлер баьылыктаах Германия дойдута Советскай союьу, билигин, Россияны  сэриилээн ылар туьуттан  Барбаросса былааны ылыммыта. Бу былаан быьыытынан, 3 ый иьигэр Сэбиэскэй союз кэнниттэн Ираны, Индияны уонна  да атын кыра государстволары сэриилээн ылыахтаа5а.

ХХ уйэ5э аан дойду балаьыанньатын Кулаковскай, оччотоо5у буола турар быьыыны-майгыны сиьилии, диринник уерэтэн керен, олох- сайдыы сокуоннарыгар тирэ5ирэн, инники олох  хартыынатын ойуулаан таьаарбыта, дьин чахчы история буолбута.

Группанан улэ: 1группа-

 - Бу историческай событиелар киьи аймахха уонна саха омукка туох содуллаахтарый?

                            2 группа:

- Кулаковскай «Ойуун туулэ» поэмата билинни  кэмнэ актуальнай дуо? То5о?

(Улэлэрин кемускууллэр)

 

В.П. Уруокпут бутэьик чааьыгар «21 уйэ – мин харахпынан» диэн тема5а белуьуектээн холоноргутугар сорудах биэрэбит. (Мунуутэ биэрэбит)

Аахтаран иьитиннэрии.

Тумук: Манан уруокпутун тумуктуубут, активнайдык кыттыбыккыт иьин махтанабыт!